Λιγομίλητος, περίεργος, αγέλαστος αλλά εξαιρετικά ταλαντούχους. Με κύριο χαρακτηριστικό το χρονόμετρο ανά χείρας ο Πάαβο Νούρμι αποτέλεσε έναν από τους πρώτους μεγάλους αθλητές σημειώνοντας 22 παγκόσμια ρεκόρ στην 14χρονη καριέρα του. Μέχρι σήμερα παραμένει ο μοναδικός αθλητής του στίβου με πέντε χρυσά μετάλλια σε μία διοργάνωση Ολυμπιακών Αγώνων.
του Στέφανου Σουλιώτη
[email protected]
«Ακατάρριπτα δεν είναι ούτε τα ρεκόρ ούτε τα ανθρώπινα όρια», είχε πει χρόνια μετά την απόσυρσή του από την ενεργό δράση ο Πάαβο Νούρμι. Στον δικό του κόσμο αυτή η φράση δεν απείχε πολύ από την αλήθεια. Ο Φινλανδός αθλητής έμελλε να γράψει τη δική του ιστορία τη δεκαετία του ΄20. Εκατό ημέρες πριν την έναρξη των αγωνισμάτων του στίβου στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο, το Sportsfeed θυμάται τον άνθρωπο που ενέπνευσε τις επόμενες γενιές με τα κατορθώματά του.
Sisu. Αυτή ήταν η λέξη που χαρακτήριζε τον Νούρμι. Μία λέξη που δε μπορεί να αποδοθεί ακριβώς στα ελληνικά αλλά περίπου σημαίνει το πνεύμα, την αντοχή, την αποφασιστικότητα και την εσωτερική δύναμη που συντροφεύει τη θέληση. Άλλωστε αυτές ήταν και οι αξίες που ανέθρεψαν τον Νούρμι. Γεννημένος το 1897 μέσα στη φτώχεια, ήταν το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά της οικογένειας και όλοι τους προσπαθούσαν να ζήσουν όσο πιο ζεστά γίνεται σε ένα στενόχωρο σπίτι στο Τούρκου. Ο Φινλανδός μεγάλωσε τρώγοντας μαύρο ψωμί και αποξηραμένα ψάρια. Στο σχολείο πήγαινε είτε περπατώντας αμέτρητα χιλιόμετρα το καλοκαίρι είτε κάνοντας σκι το χειμώνα. Αυτά μέχρι τα 12 του χρόνια, όταν πέθανε ο πατέρας του λόγω αιμόπτυσης. Τότε ο μικρός μεγάλωσε απότομα. Εκείνος ήταν που ξαφνικά έπρεπε να ζήσει τα τέσσερα αδέλφια και τη μητέρα του. Για να βγάλει τα προς το ζην ανέλαβε να κάνει τα θελήματα για έναν φούρνο στην γειτονιά του και στη συνέχεια μετακόμισε ώστε να δουλέψει σε χυτήριο.
Ακατάλληλος για οικογένεια, ιδανικός για τους στίβους
Στις ημέρες μας μπορεί να φαίνεται παράξενο αλλά την εποχή που ο Νούρμι πραγματοποιούσε τα πρώτα του βήματα στον αθλητισμό, δεν υπήρχε καμία άλλη χώρα τόσο επιτυχημένη στις μεσαίες και μεγάλες αποστάσεις όσο η Φινλανδία. Ο Χάνες Κολεμάινεν έχοντας κατακτήσει τρία χρυσά στους Ολυμπιακούς του 1912 έδειχνε τον δρόμο. Σκιαγραφώντας τον χαρακτήρα του Νούρμι, δεν θα τον έλεγε κανείς ευχάριστο άνθρωπο καθώς οι φίλοι που είχε ήταν πιο λίγοι και από τις κουβέντες που έλεγε. Σπάνια κοιτούσε τους αντιπάλους τους και ακόμα πιο σπάνια συζητούσε μαζί τους. Δεν χαμογελούσε ούτε όταν τερμάτιζε πρώτος. Ο Νούρμι έφυγε από τη ζωή το 1973 σε ηλικία 76 ετών περνώντας τα τελευταία του χρόνια μόνος σε ένα διαμέρισμα στο Ελσίνκι.
Από τον γάμο του το 1932 είχε αποκτήσει έναν γιο, τον Μάτι, με τον οποίο όμως ποτέ δεν είχε καλές σχέσεις, όπως και με τη σύζυγό του. Το ζευγάρι χώρισε σε λιγότερο από δύο χρόνια λόγω της εμμονής του Νούρμι με τον αθλητισμό και, σύμφωνα με όσα γράφτηκαν αργότερα, εξαιτίας της έντονης απογοήτευσής του για το μέγεθος των ποδιών του γιου του. «Ο Πάαβο μετρούσε τις πατούσες του μωρού και δεν ήταν ικανοποιημένος», θα εξηγούσε αργότερα η σύζυγός του. «Ήθελε ο μικρός να γίνει δρομέας. Εγώ ήμουν κάθετα αντίθετη σε αυτό. Ο Πάαβο προσπάθησε ακόμα και να κανονίζει την τροφή του ώστε ο Μάτι να δυναμώσει για να ασχοληθεί με τον στίβο».
Και όμως ακριβώς αυτή η συμπεριφορά που τον έκανε τόσο ακατάλληλο για οικογένεια, οδήγησε τον Νούρμι στην επιτυχία του στους αγώνες. Το τρέξιμό του ήταν απόλυτα μεθοδικό και συχνά πυκνά συνοδευόταν – ακόμα και στους τελικούς Ολυμπιακούς Αγώνων – από ένα χρονόμετρο στο χέρι ώστε να είναι εντελώς σίγουρος πως θα κρατάει τη σωστή ταχύτητα. Εκείνη την εποχή η τάση που επικρατούσε ήταν οι αθλητές να ξεκινούν μία κούρσα δυνατά, στη συνέχεια να καλύπτουν την περισσότερη απόσταση σε χαμηλό τέμπο και στο τέλος να σπριντάρουν. Η προσέγγιση του Νούρμι δεν είχε καμία σχέση αφού έτρεχε τον κάθε γύρο ακριβώς με τον ίδιο ρυθμό.
Η κυριαρχία του στους Ολυμπιακούς Αγώνες
Η πρώτη επαφή του Νούρμι με τους Ολυμπιακούς Αγώνες ήταν ελαφρώς απογοητευτική. Το 1920 στον τελευταίο γύρο του τελικού των 5000μ. ο Γάλλος Ζοσέφ Ζουιλμό τον προσπέρασε αρπάζοντάς του τη νίκη. Ωστόσο η επόμενη φορά που ο Νούρμι θα αποτύγχανε σε Ολυμπιακούς Αγώνες θα ήταν οκτώ χρόνια και εννέα χρυσά μετάλλια αργότερα. Το 1920 έφυγε από την Αμβέρσα με τρία χρυσά αλλά οι επιδόσεις τους στους Αγώνες του Παρισιού το 1924 ήταν εκείνες που τον τοποθέτησαν στο πάνθεον του στίβου. Η πρώτη δυσκολία που έπρεπε να ξεπεράσει ήταν ο ανορθόδοξος προγραμματισμός των αγωνισμάτων από τους διοργανωτές. Οι τελικοί των 1500μ. και 5000μ. είχαν οριστεί για το ίδιο απόγευμα με χρονική διαφορά 90 λεπτών. Το ηθικό του όμως δεν έπεσε. Ακόμα και έτσι ήταν σίγουρος πως θα μπορούσε να κάνει το νταμπλ. Λίγες εβδομάδες πριν ταξιδέψει για το Παρίσι είχε κάνει τεστ στο στάδιο Ελαντάρχα του Ελσίνκι όπου κατέρριψε το παγκόσμιο ρεκόρ στα 1500μ. και λιγότερο από μία ώρα αργότερα έσπασε το δικό του παγκόσμιο ρεκόρ στα 5000μ. κατά 7,2 δευτερόλεπτα! Οπότε κατάλαβε πως έπρεπε να τρέξει και στα δύο αγωνίσματα. Την Τρίτη 8 Ιουλίου ο Νούρμι πήρε θέση στον προκριματικό των 5000μ. και την επόμενη στον προκριματικό των 1500μ. Την Πέμπτη κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στο 1500άρι χάνοντας το παγκόσμιο ρεκόρ για ένα δευτερόλεπτο, και λίγο μετά τερμάτισε πρώτος και στον τελικό των 5000μ. Δύο χρυσά μετάλλια μετά από τέσσερις κούρσες σε διάστημα τριών ημερών! Οι κυριαρχικές βλέψεις του 27χρονου δεν σταμάτησαν εκεί αφού την επομένη συμμετείχε στα προκριματικά του ομαδικού 3000μ. όπου εξασφάλισε τη συμμετοχή του στον τελικό.
Το Σάββατο ήταν η ημέρα του ατομικού των 10.000μ. ανώμαλου δρόμου. Ένα αγώνισμα το οποίο αποδείχτηκε τόσο βάναυσο που στη συνέχεια αφαιρέθηκε από το Ολυμπιακό πρόγραμμα. Ο αγώνας πραγματοποιήθηκε με τη θερμοκρασία να ξεπερνάει τους 40 βαθμούς. Ξεκίνησαν 38 αθλητές και τερμάτισαν μόλις 15. Αρκετοί έπαθαν θερμοπληξία, λιποθύμησαν και μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο. Ένας Γάλλος αθλητής κατάφερε να φτάσει μέχρι τον τελευταίο γύρο αλλά ζαλίστηκε, έχασε τον προσανατολισμό του και έπεσε με φόρα στον τοίχο των κερκίδων. Ο Νούρμι, που έτρεχε τον έκτο του αγώνα σε διάστημα πέντε ημερών, τερμάτισε πρώτος με διαφορά άνω του ενός λεπτού από τον δεύτερο. Την Κυριακή συμμετείχε στον τελικό του ομαδικού 3000μ. και ανέβηκε στο ψηλότερο σκαλί του βάθρου σημειώνοντας Ολυμπιακό ρεκόρ. Χρυσό μετάλλιο κατέκτησε και στο ομαδικό ανώμαλου δρόμου έχοντας ως συναθλητή του, μεταξύ άλλων και τον Βίλε Ρίτολα, με τον οποία είχε τεράστια αντιπαλότητα. Χαρακτηριστική της κόντρας τού Νούρμι με τον Ρίτολα ήταν η αντίδρασή του όταν ο υπεύθυνος της φινλανδικής ομάδας επέλεξε τον Ρίτολα για τον αγώνα 10.000μ. Ο Νούρμι εξοργισμένος και ορμώμενος από το αίσθημα αδικίας που τον έπνιγε έτρεξε μόνος του την ίδια απόσταση στον διπλανό βοηθητικό στίβο τη στιγμή που στο Ολυμπιακό στάδιο διεξαγόταν ο τελικός. Ο Ρίτολα κέρδισε το χρυσό μετάλλιο με παγκόσμιο ρεκόρ (30:23.2) αλλά ο μύθος λέει πως ο Νούρμι ήταν ταχύτερος με χρόνο 29:58.
Η αντιπαλότητα με τον Ρίτολα συνεχίστηκε και στους Ολυμπιακούς του 1928 όταν ο Νούρμι πήρε την εκδίκησή του και κέρδισε στα 10.000μ. τερματίζοντας τον αγώνα σχεδόν τόσο ξεκούραστος όσο τον άρχισε. Αυτή ήταν και η τελευταία φορά που θα πανηγύρισε χρυσό Ολυμπιακό μετάλλιο. Ο Ρίτολα τον άφησε δεύτερο στα 5.000μ. και ο Νούρμι ήρθε ξανά δεύτερος στα στιπλ, στο οποίο κάθε άλλο παρά εξοικειωμένος ήταν αφού έπεσε στο νερό μετά από ένα εμπόδιο προκαλώντας τα γέλια των θεατών.
Ο αποκλεισμός του και η παρακαταθήκη
Μέχρι τότε είχε στην κατοχή του 12 Ολυμπιακά μετάλλια σε αποστάσεις από τα 1500μ. έως τα 10.000μ., εκ των οποίων τα εννέα ήταν χρυσά. Πλέον ήταν η ώρα να στραφεί σε ένα άλλο αγώνισμα στο οποίο ανακάλυψε πως ήταν ακόμα καλύτερος. Στον μαραθώνιο. Ο Νούρμι ξεκίνησε τις προπονήσεις αλλά η σουηδική Ολυμπιακή επιτροπή είχε άλλα σχέδια. Τον ανέφερε στη ΔΟΕ με την αιτιολογία πως είναι επαγγελματίας αθλητής καθώς δεχόταν υπερβολική αποζημίωση για τους αγώνες που έτρεχε στις ΗΠΑ. Η Φινλανδία πάλεψε σκληρά για να αντικρούσει τις κατηγορίες αλλά δεν τα κατάφερε και έτσι ο Νούρμι αποκλείστηκε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1932 και λίγο αργότερα αποσύρθηκε από την ενεργό δράση. Ο Φινλανδός έριξε ευθύνες τόσο στους Σουηδούς όσο και στον Τύπο για τον αποκλεισμό του και δε συγχώρησε ποτέ κανένα από τους δύο. Κατά κάποιον τρόπο η λύτρωσή του ήρθε το 1952 όταν τη φλόγα των Ολυμπιακών Αγώνων του Ελσίνκι άναψε ο ίδιος. Η εμφάνισή του μετά από χρόνια μπροστά σε φινλανδικό κοινό έκανε τους συμπατριώτες του να δακρύσουν.
«Είμαι ο Νούρμι»
Φεύγοντας από τη ζωή η παρακαταθήκη που άφησε ο Νούρμι τού χάρισε μία θέση στους κορυφαίους αθλητές όλων των εποχών. Το παρατσούκλι που τον συνόδευε ήταν «Ιπτάμενος Φιλανδός» καθώς στην καριέρα του σημείωσε συνολικά 22 επίσημα παγκόσμια ρεκόρ στις αποστάσεις από τα 1500μ. μέχρι τα 20.000μ. και κατέκτησε συνολικά εννέα χρυσά και τρία ασημένια μετάλλια σε τρεις Ολυμπιακούς Αγώνες. Στο απόγειο της καριέρας του ο Φινλανδός ήταν αήττητος στις αποστάσεις άνω των 800μ. αφού νίκησε σε 121 αγώνες. Μέχρι το 1964 ήταν ο αθλητής με τα περισσότερα χρυσά μετάλλια σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Μέχρι σήμερα όμως παραμένει ο μοναδικός αθλητής του στίβου με πέντε χρυσά μετάλλια σε μία διοργάνωση Ολυμπιακών Αγώνων. Με το χρονόμετρο ανά χείρας ο Νούρμο αποτέλεσε προάγγελο των σύγχρονων επιστημονικών μεθόδων που χρησιμοποιούνται για την προετοιμασία ενός αθλητή. Ήταν τέτοιος ο αντίκτυπος του ονόματός του που συχνά οδηγούσε τον σπουδαίο Εμίλ Ζάτοπεκ να ενθαρύννει τον εαυτό τους όταν τα έβρισκε σκούρα στις προπονήσεις φωνάζοντας «Είμαι ο Νούρμι! Είμαι ο Νούρμι!». Αναμφίβολα μεγάλη ήταν η επίδραση και στη χώρα του. Πέρα από τα μνημεία και τους αγώνες στη μνήμη του, αστρονόμος έδωσε το όνομά του σε αστεροειδή, ενώ η μεγαλύτερη αεροπορική εταιρία της Φινλανδίας βάφτισε «Πάαβο Νούρμι» το πρώτο DC-8 που πήρε στο στόλο της το 1969. Και πώς τα έφερε έτσι η ζωή… Σε αυτό το αεροπλάνο, που έφερε το όνομα του μεγαλύτερου αντιπάλου του, επιβιβάστηκε ο Ρίτολα για να επιστρέψει στη Φινλανδία από τις ΗΠΑ το 1971.
