Πριν από δώδεκα χρόνια είχε την ταμπέλα του αρχιτέκτονα που δεν μπορούσε να χτίσει τίποτα. Το 2016, τα κτίριά της είναι κυριολεκτικά παντού: από το Ολυμπιακό κέντρο υγρού στίβου στο Λονδίνο, μέχρι το κέντρο σύγχρονης τέχνης στο Σινσινάτι των ΗΠΑ, και από το αναπτυσσόμενο Μπακού ως το αχανές Πεκίνο. Η Ζάχα Χαντίντ «έφυγε» σε ηλικία 65 ετών από ανακοπή καρδιάς, τα έργα της όμως θα μείνουν για να θυμίζουν τη μεγάλη Ιρακινοβρετανίδα αρχιτέκτονα.
του Νίκου Κούδα
[email protected]
follow me @nkoudas
Την είχαν χαρακτηρίσει «ιδιοφυΐα», «ντίβα της αρχιτεκτονικής», «πρωτοπόρο, πολύ μπροστά από την εποχή της», μέχρι και «τυραννική μέγαιρα», λόγω του εκρηκτικού, αραβικού της ταμπεραμέντου. Οι πολυπληθείς λάτρεις του έργου της ήταν εξίσου εκδηλωτικοί με τους φανατικότερους επικριτές της, καθώς όπως κάθε αυθεντικά μεγάλη προσωπικότητα, δίχαζε την κοινή γνώμη. Σε κάθε περίπτωση, η ιρακινής καταγωγής Βρετανίδα υπήκοος Ζάχα Χαντίντ, η μοναδική γυναίκα που είχε τιμηθεί με το διεθνές βραβείο Πρίτσκερ (γνωστό ως «Νόμπελ της αρχιτεκτονικής») το 2004, αποτέλεσε το πλέον περιζήτητο όνομα στον χώρο της αρχιτεκτονικής και των κατασκευών σε ολόκληρη την υφήλιο. Ακόμα και ο οίκος μόδας Chanel συνεργάστηκε μαζί της, σε ένα project με τον δύστροπο σχεδιαστή Καρλ Λάγκερφελντ, ο οποίος αποθέωσε το ταλέντο της Ιρακινής.
«Το λουλούδι που ανθίζει»
Η Ζάχα, που το όνομά της σήμαινε στα αραβικά «λουλούδι που ανθίζει» είναι αλήθεια πως άργησε να ανθίσει στον παραδοσιακά ανδροκρατούμενο χώρο της αρχιτεκτονικής. Από μικρή όμως φαινόταν ότι πρόκειται για κάτι ξεχωριστό. Γεννημένη στις 31 Οκτωβρίου 1950 στην πρωτεύουσα του Ιράκ, Βαγδάτη, η Χαντίντ έλαβε το πρώτο της πτυχίο στα μαθηματικά από το αμερικανικό πανεπιστήμιο της Βηρυτού στον Λίβανο, προτού ακολουθήσει τη μεγάλη της αγάπη, φοιτώντας στην περίφημη «ΑΑ», τη σχολή της Αρχιτεκτονικής Ένωσης Λονδίνου. Εκεί, είχε για δάσκαλό της έναν σπουδαίο Έλληνα, τον Ηλία Ζέγγελη, ο οποίος ήταν πάντα ο αγαπημένος της καθηγητής. Μαζί του έκανε τα πρώτα της επαγγελματικά βήματα στο Γραφείο για τη Μητροπολιτική Αρχιτεκτονική (OMA – Office for Metropolitan Architecture). Εκεί έγινε συνέταιρος το 1977, για να ανοίξει τελικά το δικό της αρχιτεκτονικό γραφείο στο Λονδίνο, τρία χρόνια αργότερα. Η άποψη του Ζέγγελη για τη φοιτήτρια Χαντίντ ήταν πολύτιμη και εξόχως αποκαλυπτική: «Ήταν πάντα ένας ατίθασος άνθρωπος, έπρεπε να προσαρμόζεσαι στις δικές της επιθυμίες. Από πολύ νωρίς πάντως είχαμε αντιληφθεί ότι είχαμε να κάνουμε με μεγάλο ταλέντο, κυρίως για τη ζωγραφική της».
Επηρεασμένη από το Ιράκ
Όπως είχε δηλώσει η ίδια, είχε επηρεαστεί έντονα από τις μνήμες της παιδικής της ηλικίας, στα χωριά κοντά στους βάλτους του Νότιου Ιράκ, και την άγρια ομορφιά ενός τοπίου «όπου άμμος, νερό, κτίρια και άνθρωποι έμοιαζαν να ρέουν ενωμένα όλα μαζί». Η αγάπη της για τη φύση ήταν εμφανής σε πολλά από τα έργα της, καθώς το στιλ των κτιρίων της ενσωματώνει αρμονικά το περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκονται αυτά. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η ίδια η Χαντίντ ήταν οπαδός του κινήματος του ντεκονστρουκτιβισμού (αποικοδομητισμός), μίας σχολής αρχιτεκτονικής κατεξοχήν αφαιρετικής στη σύλληψη και στην εκτέλεσή της, η οποία επιχειρεί να δει την αρχιτεκτονική σε τεμαχίδια και κομμάτια, αποσυναρμολογημένα μεταξύ τους. Πάντως, ένα από τα πιο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κατασκευαστικού ύφους της, το οποίο συναντάται σε πολλά από τα έργα της, είναι οι σαγηνευτικές καμπύλες και αψίδες που παραπέμπουν νοερά στο γυναικείο σώμα, χαρίζοντάς της τον τίτλο η «βασίλισσα της καμπύλης».
Τόκιο 2020 και Κατάρ 2022
Τελευταία της κατορθώματα ήταν η ανάληψη του έργου της κατασκευής του νέου Ολυμπιακού σταδίου του Τόκιο χωρητικότητας 80.000 θέσεων, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2020, καθώς και της κατασκευής ενός φουτουριστικού γηπέδου ποδοσφαίρου 45.120 θέσεων στην πόλη Αλ Γουάκρα του Κατάρ, για το Μουντιάλ του 2022. Τελικά, η πρόταση για το Ολυμπιακό στάδιο του Τόκιο δεν προχώρησε ποτέ καθώς κρίθηκε οικονομικά ασύμφορη (1,8 δισ. ευρώ) και τελικά απορρίφθηκε, με την κυβέρνηση της Ιαπωνίας να αναθέτει σε Ιάπωνα αρχιτέκτονα την ανακατασκευή, με μία φθηνότερη λύση.
Παρ’ όλες τις δυσκολίες όμως, η Χαντίντ -σε πείσμα των καιρών και των… ανδρών πολέμιών της- κατάφερε να είναι στην κορυφή της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής βάζοντας τη δική της σφραγίδα. Το μότο της, αποτελεί πλέον οδηγό για τους συνεχιστές του έργου της. «Πιστεύω πραγματικά στην έννοια του μέλλοντος. Υπάρχουν 360 μοίρες διαθέσιμες. Γιατί πρέπει να κολλάμε μόνο σε μία;»…
