Γιατί οι λευκοί αθλητές δεν μπορούν να τρέξουν γρήγορα;

Με δεδομένο ότι τα τελευταία 20 χρόνια, σε όλους τους παγκόσμιου επιπέδου αγώνες ελάχιστοι λευκοί αθλητές κατάφεραν να κερδίσουν σε οποιοδήποτε δρομικό αγώνισμα (ταχύτητα και αντοχή) και μόνο δύο λευκοί αθλητές (Λεμέτρ, Γκιουλίεφ) έχει πετύχει επιδοση κάτω από 10΄΄ στα 100μ. και μόνο πέντε (Μενέα, Ούρμπας, Κεντέρης, Λεμέτρ, Γκιουλίεφ) κάτω από 20δ δευτερόλεπρα στα 200μ. εύλογα μπαίνει το ερώτημα γιατί οι λευκοί αθλητές δεν μπορούν να τρέξουν γρήγορα, είτε σε δρόμους ταχύτητας, είτε σε δρόμους αντοχής.

του Πλούταρχου Σαρασλανίδη
τ. Αναπληρωτής καθηγητής
προπονητικής κλασικού αθλητισμού

Στο παρακάτω πίνακα φαίνεται το όνομα, η χώρα, η επίδοση και η περιοχή καταγωγής όλων των ανδρών αθλητών που κατέχουν παγκόσμιο ρεκόρ σε δρομικό αγώνισμα.

Όλοι οι δρομείς έχουν καταγωγή από την Αφρική με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι οι δρομείς ταχύτητας προέρχονται, κατά κανόνα, από την Δυτική Αφρική και οι δρομείς αντοχής από την Ανατολική Αφρική. Αυτή η κατανομή ως περιοχή καταγωγής, από τις συγκεκριμένες περιοχές, ισχύει και σε ένα ευρύ φάσμα πρωταθλητών όλων των δρομικών αγωνισμάτων που, επίσης, πετυχαίνουν υψηλές επιδόσεις…

Προσπαθώντας να τεκμηριώσουμε τα στοιχεία, βάση των οποίων οι αθλητές που έχουν καταγωγή από την Αφρική αποτελούν τους καλύτερους δρομείς αρχικά θα αναφέρουμε τους λόγους διαβίωσης και τους γενετικούς.

Οι ανώτερες επιδόσεις σπριντ των Αφροαμερικανών και της Καραϊβικής κυρίως με καταγωγή από την δυτική Αφρική πιθανόν να οφείλονται στην ευνοϊκή βιολογία, μέσω της φυσικής επιλογής στους λαούς της που εκτοπίστηκαν από τη δυτική Αφρική προς την Αμερική κατά τη διάρκεια του δουλεμπορίου πριν από 2-3 αιώνες. Αυτό το αποτέλεσμα προήλθε ως συνέπεια της διαδικασίας μετακίνησης και στις σκληρές συνθήκες διαβίωσης όπου κυρίως οι «ισχυρότεροι» βιολογικά δούλοι επέζησαν. Εδώ βέβαια μπαίνει το ερώτημα κατά πόσο επηρέασαν οι δύο αιώνες δουλείας και όχι τα χιλιάδες χρόνια κλιματολογικής και πολιτιστικής διαβίωσης στην Αφρική έτσι ώστε να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή των μεγαλύτερων σπρίντερ στον κόσμο. Ίσως όμως, τελικά, να μιλάμε για το ίδιο πράγμα…

Από την άλλη πλευρά η επιτυχία των δρομέων μεγάλων αποστάσεων της ανατολικής Αφρικής (κυρίως Αιθιοπίας και Κένυας) παρατηρείται μόνο σε ορισμένες εθνοτικές ομάδες που έχουν, προφανώς, κάποια γενετικά πλεονεκτήματα που τους προδιαθέτουν σε ανώτερη αθλητική απόδοση. Δηλαδή οι κορυφαίοι δρομείς προέρχονται από συγκεκριμένες περιοχές, αντί να κατανέμονται ομοιόμορφα από όλη την χώρα τους. Επίσης, το γεγονός ότι ζουν σε μεγάλα υψόμετρα, η προπόνηση και η προσαρμογή, σε περιοχές με χαμηλότερη ατμοσφαιρική πίεση, και μάλιστα σε γεωγραφικά απομονωμένους πληθυσμούς αποτελεί ένα στοιχείο, το οποίο σχετίζεται, θετικά, με την απόδοση αντοχής. Αυτή η προϋπόθεση, ωστόσο, δεν είναι απολύτως πειστική γιατί οι ορεσίβιοι Αιθίοπες, δηλαδή, όσοι ζουν σε υψόμετρο μεγαλύτερο από 3.500μ., δεν εκπροσωπούνται συνήθως σε αγώνες δρόμου αντοχής. Αντίθετα οι κάτοικοι του μεσαίου υψόμετρου, δηλαδή περίπου 2500-2800μ., κυριαρχούν σε αυτά τα αγωνίσματα.

Ένα παρόμοιο φαινόμενο παρατηρείται και στην Τζαμάϊκα, όπου η πλειοψηφία των επιτυχημένων δρομέων ταχύτητας έχουν την προέλευσή τους από την βορειοδυτική περιοχή της Τζαμάϊκα στην κοινότητα του Τρελόνι. Αυτό, ίσως, σημαίνει ότι σε απομονωμένους πληθυσμούς, η γενετική παρέκκλιση μπορεί να «προκαλέσει» ορισμένα αλληλόμορφα γονίδια για να αυξήσει την ικανότητα για σπριντ ή αντοχή.

Η έρευνα με συγκεκριμένα γονίδια που «ευθύνονται» για την αθλητική απόδοση (ACE, ACTN3) δεν έδειξε διαφορές μεταξύ αθλητών και γενικού πληθυσμού.. Άρα η επιτυχία των αθλητών είναι απίθανο, να είναι το αποτέλεσμα ενός απλού πολυμορφισμού του συγκεκριμένου γονιδίου. Το πιο πιθανόν είναι ότι οι αθλητές βασίζονται στην παρουσία ενός συνδυασμού πλεονεκτικών γονότυπων. Είναι λογικό, επομένως, να υποστηρίξουμε ότι η μέχρι στιγμής αποτυχία να βρεθεί μια γενετική εξήγηση για αυτά τα αθλητικά φαινόμενα μπορεί να οφείλεται κυρίως στην χρήση μιας προσέγγισης συγκεκριμένων γονιδίων. Είναι πλέον γνωστό ότι με σύγχρονες έρευνες μελετούνται πολλά γονίδια που αλληλεπιδρούν και εμπλέκονται σε αθλητικές επιδόσεις και ως εκ τούτου είναι επίκαιρο ότι η γενετική έρευνα έχει προχωρήσει στη γονιδιωματική εποχή. Αυτό σημαίνει ότι είναι δυνατή η ταυτόχρονη εξέταση πολλαπλών γονιδίων. Οι ερευνητές έχουν ήδη δημιουργήσει μια μεγάλη βιοτράπεζα DNA από παγκόσμιας κλάσης αθλητές (συμπεριλαμβανομένων των κατόχων παγκόσμιων ρεκόρ, παγκόσμιων πρωταθλητών και Ολυμπιονικών) από διάφορες χώρες και εφαρμόζουν την μέθοδο GWAS, δηλαδή το γονιδίωμα-ευρείας σύνδεσης (GWAS=genome-wide association study). Η προσέγγιση αυτή θα δώσει αναμφίβολα περαιτέρω βαθιά γνώση στη γενετική αρχιτεκτονική και τη μοριακή βάση στην οποία στηρίζονται οι αθλητές «φαινόμενα» στους δρόμους ταχύτητας και της αντοχής.

Όμως πέρα από την βιολογική / γενετική εξήγηση υπάρχουν κοινωνικο-οικονομικοί και πολιτιστικοί παράγοντες που φαίνεται να εξηγούν, μέχρι σήμερα, καλύτερα τις εθνοτικές διαφορές στην απόδοση.

Οι μη γενετικές εξηγήσεις για την επιτυχία των αθλητών της ανατολικής Αφρικής στους δρόμους μεγάλων αποστάσεων περιλαμβάνει την διαπίστωση ότι αυτοί οι κάτοικοι τρέχουν για να πάνε στο σχολείο ως παιδιά και αυτό τους προετοιμάζει κατάλληλα για την μετέπειτα αθλητική τους επιτυχία. Πολλές από τις αποστάσεις που διανύθηκαν από πρωταθλητές, όταν ήταν παιδιά, ήταν πολύ μεγάλες, με ορισμένους να μετακινούνται πάνω από 20 χιλιόμετρα κάθε μέρα με τρέξιμο από και προς το σχολείο. Μελέτη, προ 20ετιας, έχει δείξει ότι τα παιδιά της Ανατολικής Αφρικής που είχαν χρησιμοποιήσει το τρέξιμο ως μέσο μεταφοράς είχαν μέγιστη αερόβια ικανότητα (VO2 max) περίπου 30% υψηλότερη από ότι εκείνα που δεν έκαναν αυτή την άσκηση. Άλλοι θετικοί παράγοντες για τους αθλητές της Αφρικής είναι η διατροφή, για παράδειγμα το «ουγκάλι» (είναι η ονομασία του πρωινού, το οποίο αποτελείται από αλεύρι, νερό, χυλό βρώμης και ένα είδος ζύμης), η σωματοδομή (κυρίως στους Κενυάτες) και οι συνθήκες προπόνησης (περιβάλλον, συναγωνισμός).

Επιπλέον, στο σημείο αυτό, αναφέρω το σύστημα εκπαίδευσης που έχει αναπτύξει η Τζαμάικα το οποίο εστιάζει στον εντοπισμό και την αξιοποίηση αθλητικών ταλέντων από τις μικρές αγωνιστικές κατηγορίες έως το επίπεδο των ανδρών. Αυτό το μοντέλο μπορεί να είναι ένας σημαντικός παράγοντας που εξηγεί την επιτυχία της χώρας αυτής στα αγωνίσματα ταχύτητας στον παγκόσμιο στίβο. Σημειώνω ότι σχολικό πρωτάθλημα στίβου είναι πολύ μεγάλο αθλητικό γεγονός και έχει μεγάλη υποστήριξη από θεατές. Όπως γράφει ο Μπόλτ, στην αυτοβιογραφία του, όταν αγωνίσθηκε στο σχολικό πρωτάθλημα των γυμνασίων παρουσία 30.000 θεατών και κέρδισε «ερωτεύθηκε» τον στίβο και αποφάσισε να προσπαθήσει να γίνει πρωταθλητής.

Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι οι αθλητές της Αφρικής ή γενικότερα οι μαύροι απολαμβάνουν ένα ψυχολογικό πλεονέκτημα που είναι συνέπεια της στερεότυπης άποψης για τους «ανώτερους» μαύρους αθλητές. Ουσιαστικά πρόκειται για την ανάπτυξη μιας αυτοεκπληρούμενης προφητείας των λευκών αθλητών που αποφεύγουν τα αθλητικά αγωνίσματα που συνήθως θεωρούνται ως φαβορί αθλητές της Αφρικής ή μαύροι. Όλη αυτή η ψυχολογική προσέγγιση ενίσχυσε περαιτέρω την ατεκμηρίωτη, μέχρι ΣΗΜΕΡΑ, βιολογική ανωτερότητα των αθλητών της Αφρικής ή των μαύρων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παραπάνω άρθρο συγκέντρωσε τα κύρια στοιχεία του από το άρθρο:
“White” men can’t run: Where is the scientific evidence? των Yannis P Pitsiladis, Anthony Davis, Ploutarchos Saraslanidis.
Το άρθρο αυτό είχε σταλεί στο διαγωνισμό της Ε.Α.Α. (European Athletics Innovation Awards) για την συγγραφή επιστημονικού άρθρου και απέσπασε τιμητική διάκριση (Honorable mention) το 2012.