Η παγκόσμια πρωταθλήτρια Ραφαέλα Σίλβα δεν τα βρήκε εύκολα στη ζωή της. Μεγάλωσε σε φαβέλα και έμπλεκε σε καβγάδες για να επιβιώσει. Το τζούντο της έδειξε έναν άλλο δρόμο που σε επτά μήνες μπορεί να την οδηγήσει στο βάθρο των Ολυμπιακών Αγώνων.
του Στέφανου Σουλιώτη
[email protected]
Σε ένα στενό δρόμο του Ρίο, οκτώ χιλιόμετρα από τις εγκαταστάσεις όπου θα φιλοξενηθεί το Ολυμπιακό τουρνουά τζούντο, δίπλα σε έναν σωρό από τούβλα βρίσκεται το σπίτι της οικογένειας Σίλβα. Τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην πόρτα του σπιτιού δεν έχουν κάγκελα και οι σιδεριές προεξέχουν από το τσιμέντο. Η κατοικία μοιάζει τόσο υπό κατασκευή όσο και υπό κατάρρευση. Λίγοι Βραζιλιάνοι αθλητές θα παρακολουθούνται τόσο στενά από τους θεατές όσο η 23χρονη τζουντόκα Ραφαέλα Σίλβα, παγκόσμια πρωταθλήτρια του 2013. Η Βραζιλία δεν έχει κατακτήσει ποτέ περισσότερα από πέντε χρυσά μετάλλια σε μία διοργάνωση Ολυμπιακών Αγώνων αλλά κανένα άθλημα – ούτε η ιστιοπλοΐα ούτε το μπιτς βόλεϊ ούτε η κολύμβηση ούτε ο στίβος – δεν έχει βγάλει περισσότερους Βραζιλιάνους Ολυμπιονίκες από ότι το τζούντο. Η Σίλβα συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες να προστεθεί σε αυτή τη λίστα. «Το μοναδικό μετάλλιο που δεν έχω είναι το Ολυμπιακό», δηλώνει μιλώντας στους The New York Times. «Η ευκαιρία που θα μου δοθεί να το κατακτήσω μπροστά σε συγγενείς και φίλους είναι ανεκτίμητη».
Στο σπίτι τους το πάτωμα είναι γεμάτο άπλυτα. Τα περισσότερα είναι εκείνες οι στολές του τζούντο που ονομάζονται τζουντόγκι, ενώ τα βραβεία στα ράφια κρύβουν κάθε υποψία τοίχου. Η 26χρονη Ρακέλ Σίλβα είναι αδελφή της Ραφαέλα και διεθνής με την ομάδα της χώρας της αλλά απέτυχε να προκριθεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Λίγο πιο κάτω από το σπίτι η μητέρα τους, Ζενίλντα, πουλάει φιάλες προπανίου και άλλα απαραίτητα για το σπίτι, όπως σαπούνι ή ρύζι. Οι κόρες της κάνουν βάρη μεταφέροντας τις φιάλες στην πλάτη τους. Οι Σίλβα δεν έμεναν πάντα στην Ρούα Αγκοστίνιο Γκάμα. Μετακόμισαν από την Κιντάντε ντε Ντέους, την πιο κακόφημη φαβέλα του Ρίο, όταν τα κορίτσια πήγαιναν δημοτικό. Εδώ που βρίσκονται τώρα, όχι πως δεν κινδυνεύουν, αλλά επειδή το στενό τους καταλήγει σε αδιέξοδο, υπάρχει μια υποτυπώδης ασφάλεια. Κλέφτες και έμποροι ναρκωτικών έχουν μόνο μία έξοδο διαφυγής, οπότε επιλέγουν άλλες συνοικίες για τις παράνομες δραστηριότητές τους.
Η Ραφαέλα και η Ρακέλ δεν ήταν από τα παιδιά που τα λες και εύκολα. Κάθε άλλο. Έμπλεκαν σε μπελάδες είτε στην παλιά τους γειτονιά είτε στην καινούργια. Μερικούς τους δημιουργούσαν οι ίδιες. «Εδώ αν δεν χτυπήσεις κάποιον, θα σε χτυπήσει εκείνος», λέει η Ρακέλ. «Είναι θέμα επιβίωσης». Το αίμα των δύο αδελφών έβραζε πάντα. Κάποτε η Ρακέλ είχε αποβληθεί από το σχολείο επειδή έπαιξε ξύλο και η Ραφαέλα συχνά πλακωνόταν με τα αγόρια της γειτονιάς. Οι γονείς τους για να κατευνάσουν την ενέργεια των κοριτσιών τις έγραψαν σε μία κοντινή σχολή τζούντο. «Το άθλημα έχει κανόνες», δηλώνει η Ρακέλ τη στιγμή που η Ραφαέλα κουνάει το κεφάλι συμφωνώντας. «Ο δρόμος δεν έχει».
Ο,τι είδε ο προπονητής
Λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά ο προπονητής των αδελφών Σίλβα, Γκεράλντο Μπερνάρντες, περιγράφει το ταξίδι των αδελφών Σίλβα από τις φτωχογειτονιές στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο γκριζομάλλης πλέον Μπερνάρντες είναι πρώην ομοσπονδιακός προπονητής της Βραζιλίας. Παλιός του αθλητής υπήρξε ο ο Φλάβιο Κάντο, δύο φορές Ολυμπιονίκης που κατέκτησε χάλκινο μετάλλιο στην Αθήνα το 2004 και τώρα σελέμπριτι στη χώρα του. Το 2003 ο Κάντο δημιούργησε τη σχολή τζούντο «Ινστιτούτο Ρεακάγιο» για όλες τις ηλικίες και για όλα τα επίπεδα των ικανοτήτων. Ένωσε τις δυνάμεις του με τον Μπερνάρντες ο οποίος είχε τα δικά του γυμναστήρια, συμπεριλαμβανομένου και ενός στην Κιντάντε ντε Ντέους. Σήμερα η σχολή διαθέτει πέντε γυμναστήρια και 1250 αθλητές. Οι 130 εξ αυτών περιλαμβάνονται στο Ολυμπιακό πρόγραμμα που επιβλέπει ο Μπερνάρντες. Μάλιστα μεταξύ των ευεργετών της σχολής είναι η Αμερικανίδα Ρόντα Ράουζι, γνωστή κυρίως για τις ικανότητές της στο MMA. Δέκα χρόνια νωρίτερα οι υπερδραστήριες αδελφές Σίλβα γράφτηκαν στο γκρουπ του Μπερνάρντες. Εκείνος αμέσως είδε τις προοπτικές τους. «Η Ραφαέλα ήταν πάντα επιθετική αλλά με έναν τρόπο τον οποίο μπορούσα να καθοδηγήσω ώστε να είναι καλός για το τζούντο. Είχε πολλή ενέργεια και πολλή επιθετικότητα. Είδα πως η ενέργειά της μπορούσε να διοχετευθεί στο άθλημα», λέει ο Μπερνάρντες ο οποίος πίστεψε πως και οι δύο ως νεάνιδες θα μπορούσαν να μπουν στην εθνική ομάδα. Και μπήκαν. Αλλά η Ρακέλ έμεινε έγκυος στα 15 της και αναγκάστηκε να παρατήσει την προπόνηση στα καλύτερά της χρόνια. Αντίθετα η Ραφαέλα έφτασε στο επίπεδό της και την ξεπέρασε. «Η Ρακέλ θα μπορούσε να γίνει καλύτερη. Έκανε όμως και μία εγχείρηση στο γόνατο οπότε αυτό την κράτησε πίσω», σημειώνει ο προπονητής. Ο Μπερνάρντες λέει πως η Ραφαέλα, που αγωνίζεται στα 57κ., διαθέτει τα απαραίτητα στοιχεία για το τζούντο: συντονισμό, ισορροπία, εκτόπισμα και την ικανότητα να μαθαίνει γρήγορα. Επίσης όμως είναι πεινασμένη και καμιά φορά με την κυριολεκτική σημασία τη λέξης.
Την πρώτη φορά που η Ραφαέλα έκανε προπόνηση μαζί του ένιωσε αδιαθεσία γιατί δεν είχε φάει πρωινό. «Το τζούντο απαιτεί θυσίες. Αλλά σε μία φτωχή συνοικία οι θυσίες είναι συνηθισμένες. Βλέπουν τη βία γύρω τους, ενώ πολλές φορές δεν έχουν φαγητό. Έβλεπα πως ήταν επιθετική όταν ήταν μικρότερη. Και λόγω της ζωής που έκανε, ήθελε κάτι καλύτερο». Οι εξετάσεις για τη ζώνη ήταν σημαντικό κίνητρο για να μείνουν τα κορίτσια μακριά από τις φασαρίες. Διαφορετικά ο Μπερνάρντες δε θα τις άφηνε να πάρουν μέρος. Ο προπονητής τους στάθηκε δίπλα τους και στον οικονομικό τομέα. Βοηθούσε ώστε οι δύο αθλήτριες να ταξιδεύουν σε τουρνουά όταν η οικογένεια δε μπορούσε να τις στείλει. «Αρχικά έκανα τζούντο γιατί μου άρεσε», σημειώνει η Ρακέλ. «Αλλά ο Γκεράλντο μας έδειξε έναν άλλο κόσμο. Ήταν μια δουλειά, ένα επάγγελμα. Αυτό φύτεψε το σπόρο μέσα μας». Η Ραφαέλα δεν το έβλεπε τόσο σοβαρά. Εξακολουθεί να μην της αρέσει και πολύ η προπόνηση. Πάντως στα 16 της κατέκτησε τη μαύρη ζώνη και έγινε παγκόσμια πρωταθλήτρια νεανίδων: «Όλα άλλαξαν το 2008 σε εκείνη τη διοργάνωση στην Ταϊλάνδη», παραδέχεται. «Τότε ήταν που συνειδητοποίησα τι ήθελα να κάνω. Πριν από αυτό όλοι μου οι καβγάδες ήταν εύκολοι. Κρατούσαν δέκα δευτερόλεπτα και περνούσα τον υπόλοιπο χρόνο παίζοντας. Αλλά μετά το παγκόσμιο τα πράγματα ήταν διαφορετικά».
Το σοκ του Λονδίνου
Στη συνέχεια η πορεία της πήρε την ανιούσα. Στα 19 της κατέκτησε το ασημένιο στο παγκόσμιο πρωτάθλημα και στα 21 της το χρυσό. Όμως η διοργάνωση που τη στοιχειώνει πραγματοποιήθηκε ενδιάμεσα και είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Λονδίνου. Τότε, όπως και τώρα, ήταν ένα από τα φαβορί για μετάλλιο αλλά αποβλήθηκε στα προκριματικά λόγω αντικανονικής λαβής. «Αντίπαλος ήταν μια κοπέλα από την Ουγγαρία που την είχα νικήσει εύκολα άλλες φορές. Δε θυμάμαι αν σκέφτηκα πως έπρεπε να τελειώνω γρήγορα αλλά ο κριτής μου έδωσε έναν πόντο, μετά το άλλαξε και με απέκλεισε». Αυτή η απόφαση της στοίχησε. «Έκανα προπονήσεις τέσσερα χρόνια για τους Ολυμπιακούς και μέσα σε ένα λεπτό χάθηκαν όλα», λέει με πόνο ακόμα και σήμερα. Οι αντιδράσεις για τον αποκλεισμό της εκείνη την περίοδο ξεπερνούσαν τα όρια. Αρκετοί συμπατριώτες της ξεσπάθωσαν στα social media χρησιμοποιώντας ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς. Μάλιστα ένας είχε γράψει πως «το σπίτι για μία μαϊμού είναι το κλουβί». Η Ραφαέλα δεν άφησε τίποτα αναπάντητο. Το Twitter έγινε τέτοιο πεδίο μάχης που η βραζιλιάνικη Ολυμπιακή επιτροπή βγήκε μπροστά να καταδικάσει τις επιθέσεις εναντίον της και η ομοσπονδία τζούντο την έπεισε να σταματήσει να απαντάει στους επικριτές της. Τέσσερα χρόνια αργότερα η Ραφαέλα δεν έχει μετανιώσει για το παραμικρό. «Όχι, καθόλου», απαντάει. Το σκηνικό στο Λονδίνο παραλίγο να την κάνει να τα παρατήσει. Ξεπέρασε πολλά εμπόδια μέχρι να καθιερωθεί και ο αποκλεισμός ήταν ένα σοκ για εκείνη. Η Ραφαέλα έκανε ένα διάλειμμα για μερικούς μήνες. «Έπαθε κατάθλιψη», δηλώνει η Ρακέλ. «Παρακολουθούσε τηλεόραση όλη την ημέρα και έκλαιγε. Η μητέρα μας της μαγείρευε τα αγαπημένα της φαγητά για να της φτιάξει τη διάθεση αλλά και πάλι δε γινόταν κάτι».
Η ευκαιρία της
Η σπίθα υπήρχε στη Ραφαέλα και ο Μπερνάντες επέμενε να την δει να επιστρέφει στη σχολή του. Την ημέρα που ξαναπάτησε το πόδι της, έκανε παρουσίαση ένας αθλητικός ψυχολόγος. Παρακινούμενη από εκείνον συνέχισε τόσο τις σωματικές ασκήσεις όσο και τις πνευματικές. Την επόμενη άνοιξη αναδείχθηκε παγκόσμια πρωταθλήτρια. Τώρα οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι μπροστά της. Απέχουν μόλις λίγα χιλιόμετρα από το σπίτι της. Στο εσωτερικό του δεξιού δικέφαλου, κρυμμένο κάτω από το τζουντόγκι που φοράει στους αγώνες, η Ραφαέλα έχει τατουάζ τους πέντε Ολυμπιακούς κύκλους και το σύνθημα γραμμένο στα πορτογαλικά: «Ο Θεός γνωρίζει πόσο υπέφερα και τι έχω κάνει για να φτάσω εδώ». Ο Μπερνάρντες θα την προπονεί στη σχολή. Εκεί όπου μαζί με την αδελφή της έμαθαν το τζούντο. Η Ρακέλ θα είναι η παρτενέρ της στην προπόνηση. Οι γονείς της θα ελπίζουν να βρουν εισιτήριο και ένα έθνος θα περιμένει… Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Ρίο είναι η ευκαιρία της Ραφαέλα. Δεν την νοιάζει αν είναι χρυσή. Ας είναι ασημένια ή χάλκινη.
