Με βάση την σύγχρονη πραγματικότητα που περιλαμβάνει αγώνες χειμώνα – άνοιξη – καλοκαίρι και με αφορμή την διεξαγωγή του παγκοσμίου πρωταθλήματος Α-Γ τον Οκτώβριο του 2019 γίνεται ξανά επίκαιρος ο προβληματισμός για τον καλύτερο σχεδιασμό της προπόνησης.
του Πλούταρχου Σαρασλανίδη
τ. Αναπληρωτής καθηγητής
Προπονητικής κλασικού αθλητισμού
Από την δεκαετία του 1960 έχει αναπτυχθεί ο πρώτος σχεδιασμός προπόνησης, δηλαδή ο «περιοδισμός» της προπόνησης, με στόχο την επίτευξη της φόρμας του αθλητή σε συγκεκριμένους αγώνες στόχους. Την εποχή εκείνη οι αθλητές εφάρμοζαν μονό περιοδισμό με δεδομένο ότι οι μεγάλοι αγώνες ήταν μόνο το καλοκαίρι. Αυτό σημαίνει ότι εφάρμοζαν μεγάλες περιόδους (5-7 μήνες) με βασική προπόνηση, δηλαδή μη ειδική για το αγώνισμα προπόνηση. Παράλληλα χρησιμοποιούσαν μεγάλη ποσότητα επιβάρυνσης για βελτίωση της φυσικής κατάστασης. Αυτή η θέση είναι δυστυχώς υπεύθυνη για τεράστιες δαπάνες χρόνου και ενέργειας σε μια λιγότερο αποτελεσματική προσέγγιση της προπόνησης, γιατί οι προσαρμογές του νευρομυϊκού συστήματος των αθλητών δε μεταφέροταν στην αγωνιστική απόδοση. Με άλλα λόγια έκαναν «εργασιοθεραπεία», που ίσως εφαρμόζεται και μέχρι τις ημέρες μας.
Τα τελευταία 30-35 χρόνια, με βάση συγκεκριμένες ειδικές μελέτες τεκμηριώθηκε η σημασία της εξειδίκευσης της προπόνησης. Μόνο με εξειδικευμένες επιβαρύνσεις επιτυγχάνεται μια θετική μεταφορά των προσαρμογών της προπονητικής διαδικασίας στην αγωνιστική δραστηριότητα. ΠΡΟΣΟΧΗ: Στον αναπτυξιακό αθλητισμό υπάρχει ο κίνδυνος της άμεσης εφαρμογής εξειδικευμένης προπόνησης όταν ο οργανισμός, δεν είναι ακόμα έτοιμος από λειτουργικής πλευράς να δεχθεί την εφαρμογή της εξειδίκευσης – γιατί η εξειδίκευση οδηγεί σε μια ακραία αύξηση της προπονητικής έντασης.
Επιπλέον στη σύγχρονη προπονητική ο χρόνος εφαρμογής των κύκλων επιβάρυνσης στηρίζεται σε βιολογικές προσαρμογές (μεταβολίτες, ένζυμα, ορμόνες). Οι φάσεις προσαρμογής σε βιολογικό, αλλά και σε κινητικό επίπεδο είναι:
Α. η δομική προσαρμογή, που διαρκεί 6-8 εβδομάδες, για μορφολογικές προσαρμογές σε κυταρικό επίπεδο
Β. η τελική προσαρμογή, που διαρκεί 3-5 μήνες για καθοριστικές – ρυθμιστικές δομές του κεντρικού νευρικού συστήματος (Κ.Ν.Σ.), δηλαδή για την προπόνηση τεχνικής,
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα για ανάπτυξη μιας φυσικής ικανότητας είναι αρκετό ένα διάστημα δύο μηνών, ενώ για την βελτίωση-τελειοποίηση της τεχνικής απαιτείται μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Άρα μια πλήρης προσαρμογή του οργανισμού επιτυγχάνεται, όταν η τεχνική σε συνδυασμό με την βελτιωμένη ειδική φυσική κατάσταση βρίσκονται στο ανώτερο επίπεδο, ως αποτέλεσμα της αθροιστικής επίδρασης της προπόνησης.
Πέρα από τα παραπάνω δεδομένα η επίδραση των προπονητικών ερεθισμάτων περνά από τρία διαφορετικά στάδια:
Α. το στάδιο της εισαγωγής, όπου υπάρχει χαμηλή επίδραση των ερεθισμάτων
Β. το στάδιο της υψηλότερης επίδρασης των ερεθισμάτων
Γ. το στάδιο της στασιμότητας ή μικρής θετικής επίδρασης των ερεθισμάτων
Οι προπονητές με στόχο να είμαστε τόσο αποτελεσματικοί, όσο είναι δυνατόν, πρέπει να χρησιμοποιούμε τις προπονητικές ασκήσεις ενώ έχουν την επίδραση του σταδίου Β, που σημαίνει στο χρόνο της υψηλότερης επίδρασης των ερεθισμάτων τους.
Η χρονική διάρκεια αυτού του σταδίου μπορεί, από άσκηση σε άσκηση (από μια φυσική ικανότητα σε άλλη) καθώς επίσης και από αθλητή σε αθλητή, να είναι διαφορετική. Όμως πολλά εμπειρικά ερευνητικά αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι μετά από 6-8 εβδομάδες η κύρια προπονητική σύνθεση πρέπει να αλλάζει. Εάν συνεχισθεί η προπόνηση με τον ίδιο στόχο τότε ο αθλητής θα έχει ξεπεράσει την φάση της θετικής επίδρασης των προπονητικών ερεθισμάτων και θα βρεθεί σε φάση στασιμότητας. Αυτό θα έχει ως συνέπεια την μείωση της επίδρασης των ερεθισμάτων. Άρα οι βιολογικές προσαρμογές, με βάση τον χρόνο που απαιτούν, οδηγούν σε διπλό περιοδισμό.
Αυτό δεν σημαίνει αυτομάτως και συμμετοχή σε αγώνες κλειστού στίβου. Κάθε προπονητής μπορεί να αναπτύξει τις βασικές και ειδικές ικανότητες του αθλητή του και μετά από την διεξαγωγή ενός προπονητικού ή αγωνιστικού τεστ, στο τέλος του 1ου Μακρόκυκλου (1ος ΜΑΚ), να επιλέξει την έναρξη εφαρμογής του νέου κύκλου προετοιμασίας, χωρίς την συμμετοχή σε επίσημους αγώνες. Επιπλέον, βιολογικά, η επανάληψη της ανάπτυξης των βασικών και ειδικών ικανοτήτων του αθλητή, σε ένα δεύτερο κύκλο ανάπτυξης (2ος ΜΑΚ), οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα προσαρμογής. Αξιοσημείωτο είναι ότι στον 2ο ΜΑΚ ο χρόνος για εκ νέου ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων ΔΕΝ απαιτείται να είναι ο ίδιος με τον 1ο ΜΑΚ, γιατί ήδη οι ανεπτυγμένες προσαρμογές, σε κυτταρικό επίπεδο, δεν έχουν χάσει την δραστικότητα τους. Συγκεκριμένα οι ικανότητες των μυών για αναερόβιες δραστηριότητες διατηρούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε σχέση με τις αερόβιες δραστηριότητες.
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα των βιολογικών προσαρμογών και εφόσον ένας αθλητής έχει αγωνιστικές υποχρεώσεις ολόκληρο το καλοκαίρι, όπως είναι τοποθετημένα τα διάφορα μήτιγκ, από Μάϊο έως Σεπτέμβριο, έχουν την δυνατότητα να εφαρμόσουν και τριπλό ή πολλαπλό περιοδισμό, επιλέγοντας συγκεκριμένους αγώνες στόχους που απέχουν μεταξύ τους 4-6 εβδομάδες. Η πιθανή ενδιάμεση συμμετοχή σε άλλους αγώνες αποτελεί μέρος της προετοιμασίας…
Ο διπλός ή πολλαπλός περιοδισμός, δεν ισχύει στις περιπτώσεις:
1. Όταν ένας αθλητής έχει μακροχρόνια συμμετοχή σε αγώνες χειμώνα και καλοκαίρι. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο προπονητής πρέπει να επιλέγει, μετά από 3-5 χρόνια, την εφαρμογή μονού περιοδισμού για ενεργητική αποκατάσταση και επανατοποθέτηση των βασικών απαιτήσεων του αγωνίσματος.
2. Σε περιπτώσεις διορθώσεων της τεχνικής, όπου απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα για την αυτοματοποίηση των νέων τεχνικών αλλαγών. Πολλές φορές δεν φθάνει και ένας ολόκληρος χρόνος. Βέβαια σε αυτές τις περιπτώσεις οι φυσικές ικανότητες μπορούν να αναπτύσσονται με διπλό περιοδισμό, χωρίς συμμετοχή σε αγώνες το χειμώνα.
3. Σε περιπτώσεις σοβαρών και μακροχρόνιων τραυματισμών (πάνω από 3 μήνες έως 1 χρόνο) εφαρμόζεται μονός περιοδισμός με αρχικό στόχο την ενδυνάμωση των ευαίσθητων σημείων. Μόνο μετά την πλήρη λειτουργική επανένταξη του αθλητή εφαρμόζεται προπόνηση για ανάπτυξη των βασικών και ειδικών ικανοτήτων του αθλητή με βάση το αγώνισμα.
